Chăm sóc người già bị viêm phổi tránh lây nhiễm và giảm biến chứng

Chăm sóc người già bị viêm phổi không chỉ đơn thuần là theo dõi sức khỏe hàng ngày, mà còn là cả một quá trình hỗ trợ điều trị đúng cách để giúp người bệnh phục hồi nhanh và phòng tránh biến chứng nguy hiểm. Ở người lớn tuổi, đặc biệt là khi thời tiết giao mùa, sự thay đổi nhiệt độ và độ ẩm thất thường khiến hệ hô hấp vốn đã yếu lại càng dễ tổn thương. Sức đề kháng suy giảm tạo điều kiện cho vi khuẩn, vi rút xâm nhập vào cơ thể. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu toàn diện về viêm phổi ở người già, từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cho đến các phương pháp điều trị và chăm sóc phù hợp.  Từ đó giúp họ phục hồi an toàn, cải thiện sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống và phòng tránh các rủi ro không mong muốn.

Nguyên nhân gây viêm phổi ở người già

Chăm sóc người già bị viêm phổi cần sự kiên trì, bởi thời gian điều trị thường kéo dài và dễ tái phát nếu không được xử lý đúng cách. Viêm phổi xảy ra khi phế nang bị tổn thương, tích tụ mủ hoặc dịch nhầy, làm cản trở quá trình trao đổi khí và có thể lan rộng ra toàn bộ mô phổi. Nguyên nhân gây bệnh ở người già có thể kể đến như: 

- Vi khuẩn: Phổ biến nhất là Streptococcus pneumoniae (phế cầu), Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus và các vi khuẩn gram âm.

- Virus: Virus cúm (Influenza), virus hợp bào hô hấp (RSV), coronavirus và các virus đường hô hấp khác.

- Nấm: Ít gặp hơn nhưng nguy hiểm ở người già, đặc biệt là những người có hệ miễn dịch suy giảm.

- Hít phải dị vật: Người già có nguy cơ hít phải thức ăn, nước bọt, hoặc chất nôn. Đây chính là nguyên nhân dễ mắc bệnh.

- Yếu tố nguy cơ: Hút thuốc, bệnh phổi mạn tính, suy dinh dưỡng, nằm lâu, môi trường sống, suy giảm hệ miễn dịch theo tuổi tác hoặc suy giảm miễn dịch làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

- Ngoài các nguyên nhân trên, người cao tuổi còn dễ mắc viêm phổi do nhiều yếu tố nguy cơ khác như: Hút thuốc lá, mắc bệnh phổi mạn tính, suy dinh dưỡng, nằm lâu không vận động, sống trong môi trường ẩm thấp hoặc thiếu không khí sạch, và đặc biệt là hệ miễn dịch suy giảm theo tuổi tác. Những yếu tố này nếu không được kiểm soát tốt sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh và kéo dài thời gian điều trị.

1.1 Triệu chứng viêm phổi ở người già cần lưu ý

Ở người lớn tuổi, việc nhận biết sớm bệnh không phải lúc nào cũng dễ dàng. Nhiều triệu chứng thường diễn ra âm thầm, không rõ ràng và dễ bị nhầm lẫn với cảm lạnh hoặc các bệnh hô hấp thông thường. Vì vậy, không ít trường hợp chỉ được phát hiện khi bệnh đã trở nặng. Để tránh tình huống này, người chăm sóc cần đặc biệt quan tâm đến những dấu hiệu bất thường, dù là nhỏ nhất. Dưới đây là những biểu hiện thường gặp mà bạn nên lưu ý khi chăm sóc người lớn tuổi.

- Ho: Ho khan hoặc ho có đờm (đờm màu vàng, xanh, hoặc lẫn máu).

- Khó thở: Cảm giác thở nhanh, nông, đôi khi hụt hơi hoặc thiếu không khí.

- Đau ngực: Đau tăng khi hít sâu hoặc ho mạnh.

- Sốt: Người già  có thể bị sốt nhẹ hoặc sốt cao khi mắc bệnh.

- Mệt mỏi, suy nhược: Người bệnh cảm thấy yếu ớt, không có năng lượng.

- Mất cảm giác thèm ăn: Đột ngột biếng ăn, bỏ bữa, ăn rất ít.

- Tiểu ít: Lượng nước tiểu giảm do mất nước hoặc ăn uống kém.

- Lú lẫn, thay đổi trạng thái tâm thần: Đây có thể là dấu hiệu đầu tiên và duy nhất ở người cao tuổi.

- Chóng mặt, dễ té ngã: Do thiếu oxy lên não hoặc huyết áp không ổn định.

- Nhịp tim nhanh: Nhịp tim tăng do cơ thể cố gắng bù đắp lượng oxy thiếu hụt.

- Giảm khả năng vận động: Người bệnh lười di chuyển, không muốn rời giường.

1.2 Bệnh viêm phổi ở người già có nguy hiểm không?

Tỷ lệ tử vong cao: Nguyên nhân tử vong hàng đầu là do nhiễm trùng ở người trên 65 tuổi. Tỷ lệ tử vong có thể lên đến 30% ở bệnh nhân cao tuổi phải nhập viện.

Biến chứng nghiêm trọng: Người già dễ gặp các biến chứng như: Suy hô hấp cấp, nhiễm khuẩn huyết, suy đa cơ quan, tràn dịch màng phổi, áp xe phổi. 

Thời gian hồi phục kéo dài: Người già thường cần thời gian dài hơn để phục hồi hoàn toàn, có thể từ vài tuần đến vài tháng.

Suy giảm chức năng: Sau khi khỏi bệnh, nhiều người già vẫn bị suy giảm chức năng phổi và thể chất, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Nguyên nhân gây viêm phổi ở người già

Chăm sóc người già bị viêm phổi có lây không

Bệnh viêm phổi có thể lây truyền từ người này sang người khác trong giai đoạn đầu. Những người có sức đề kháng kém, gồm trẻ em, người già, người có bệnh nền mãn tính như đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), di chứng tai biến mạch máu não phải nằm một chỗ, nhiễm HIV… là những đối tượng rất dễ bị tiến triển nặng.

Lây trực tiếp qua đường hô hấp

Viêm phổi có khả năng lây truyền trực tiếp qua đường hô hấp. Hoạt động của virus và vi khuẩn chính là tác nhân thúc đẩy nhanh tốc độ lây lan. Virus và vi khuẩn tồn tại trong khoang miệng và tuyến nước bọt. Qua đường hô hấp, virus và vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể người khỏe mạnh khi:

- Giao tiếp, nói chuyện với người mắc bệnh.

- Người đang bị ho, hắt hơi.

- Giọt bắn chứa virus từ người bệnh khi bám vào các bề mặt các đồ vật sử dụng chung khiến bệnh có cơ hội lây truyền cho người khác.

- Lây qua đường tiếp xúc: Chạm vào bề mặt nhiễm khuẩn rồi đưa tay lên mũi, miệng.

- Viêm phổi hít: Không phải do lây nhiễm mà do hít phải thức ăn, nước uống, chất nôn vào phổi, thường gặp ở người già có rối loạn nuốt.

- Lây từ các ổ nhiễm trùng khác trong cơ thể: Vi khuẩn từ các vị trí nhiễm trùng khác có thể theo máu đến phổi.

Lây truyền gián tiếp

Lây truyền một cách gián tiếp thông qua việc tiếp xúc các đồ dùng, vật dụng có dính giọt bắn chứa vi khuẩn hoặc virus gây bệnh như đồ dùng cá nhân (khăn, ly uống nước, quần áo, bàn chải đánh răng…), nắm cửa, bàn ghế…. Cụ thể như một người dùng tay chạm vào các đồ dùng này, sau đó sờ lên vùng mắt, mũi, miệng khi chưa sát khuẩn có thể đã gián tiếp “giúp” vi khuẩn hoặc virus gây viêm phổi xâm nhập vào cơ thể một cách nhanh chóng.

Có thể thấy, sau khi rời khỏi cơ thể người bệnh, vi khuẩn và virus có thể tiếp tục tồn tại ở môi trường bên ngoài trong một khoảng thời gian nhất định. Vì vậy, các đồ vật chứa giọt bắn mang vi khuẩn và virus chính là tác nhân gây lân truyền bệnh từ người này sang người khác.

Nhiều loại virus và vi khuẩn có thể tồn tại bên ngoài cơ thể trong nhiều giờ, thậm chí vài ngày. Do đó, việc khử khuẩn bề mặt, rửa tay thường xuyên và không dùng chung vật dụng cá nhân là những biện pháp hiệu quả giúp ngăn ngừa bệnh lây lan gián tiếp trong cộng đồng.

Bệnh viêm phổi ở người già bao lâu thì hồi phục

Bệnh viêm phổi ở người già bao lâu thì hồi phục

Chăm sóc người già bị viêm phổi cần dựa vào mức độ bệnh – nhẹ hay nặng – để có phương pháp phù hợp, từ đó giúp người bệnh hồi phục hiệu quả. Tuy nhiên, thời gian điều trị mất bao lâu còn phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe nền, mức độ tổn thương phổi và khả năng đáp ứng điều trị của từng người. 

Với những trường hợp nhẹ, người bệnh có thể bắt đầu cảm thấy khỏe hơn sau khoảng 1–2 tuần. Tuy nhiên, để hồi phục hoàn toàn, nhất là ở người già, thường mất từ 4 - 6 tuần hoặc thậm chí lâu hơn. Nếu bệnh ở mức độ nhẹ và được phát hiện sớm, người mắc bệnh có thể tự khỏi trong một số trường hợp mà không để lại biến chứng. Ngược lại, viêm phổi nặng cần điều trị tích cực vì có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như suy hô hấp hoặc nhiễm trùng huyết.

- Tuổi tác: Trẻ em và người lớn tuổi thường mất nhiều thời gian hồi phục hơn người trưởng thành.

- Sức khỏe tổng thể: Người có sức khỏe tốt thường hồi phục nhanh hơn người có sức khỏe yếu.

- Việc tuân thủ điều trị: Uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ và nghỉ ngơi đầy đủ sẽ giúp đẩy nhanh quá trình hồi phục.

Kế hoạch chăm sóc người già bị viêm phổi giảm biến chứng

Chăm sóc người già bị viêm phổi không chỉ dừng lại ở việc uống thuốc theo đơn của bác sĩ, mà cần có một kế hoạch chăm sóc toàn diện và khoa học, đặc biệt trong trường hợp điều trị ngoại trú. Với người già, hệ miễn dịch yếu và khả năng hồi phục chậm hơn người trẻ, nên việc lên kế hoạch chăm sóc cụ thể sẽ giúp rút ngắn thời gian hồi phục và giảm thiểu biến chứng nguy hiểm.

Bên cạnh việc dùng thuốc đúng liều, đúng giờ, người chăm sóc cần kết hợp theo dõi tình trạng sức khỏe hàng ngày, đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ, hỗ trợ tinh thần và duy trì môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng. Ngoài ra, việc hướng dẫn bệnh nhân vận động nhẹ, tập thở sâu và nghỉ ngơi hợp lý cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị.

Dưới đây là kế hoạch chăm sóc chi tiết mà bạn có thể áp dụng tại nhà để hỗ trợ quá trình hồi phục cho người cao tuổi bị viêm phổi một cách an toàn và hiệu quả nhất.

Kế hoạch chăm sóc chi tiết người bệnh viêm phổi

Tuân thủ uống thuốc theo đơn theo chỉ định của bác sĩ 

Cần đảm bảo uống thuốc đúng thời gian, đúng liều lượng và không tự ý thay đổi đơn thuốc. Ngoài ra, đọc kỹ hướng dẫn sử dụng thuốc trước khi dùng là điều rất quan trọng để hiểu rõ về cách sử dụng, liều lượng, tần suất và cảnh báo về tác dụng phụ có thể xảy ra. Khi có những dấu hiệu bất thường cần báo cáo ngay đến bác sĩ để có cách phản ứng kịp thời.

Bảo quản thuốc đúng cách bằng cách lưu trữ ở nơi khô ráo, mát mẻ và tránh ánh sáng trực tiếp. Không nên sử dụng thuốc sau khi hết hạn sử dụng, vì điều này có thể làm giảm hiệu quả của thuốc hoặc gây hại cho sức khỏe.

Chế độ dinh dưỡng 

Thực đơn ăn uống hàng ngày cần ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ, vitamin, khoáng chất, chất chống oxy hóa (như rau xanh, trái cây, cá, các loại hạt, đậu…). Tăng cường protein từ 1.2-1.5g/kg cân nặng mỗi ngày, đáp ứng đủ calo từ 25-30 kcal/kg cân nặng.

Hạn chế đồ ăn giàu đường và chất béo bão hòa, thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt/mặn, đồ uống có cồn, vì chúng có thể làm tăng nguy cơ các vấn đề sức khỏe khác như béo phì và tiểu đường.

Đảm bảo người bệnh nạp đủ nước mỗi ngày 1.5-2 lít/ngày, nên ưu tiên nước trái cây không đường, nước lọc hoặc nước dừa.

Nên chia nhỏ bữa ăn 5- 6 bữa nhỏ thay vì 3 bữa lớn. Ưu tiên các món ăn loãng, dễ tiêu hoá như: súp, cháo,…

( Thực đơn 7 ngày 3 bữa dành cho người già bị viêm phổi )

Giữ vệ sinh răng miệng và đường hô hấp

Người bệnh cần đánh răng ít nhất 2 lần/ngày bằng bàn chải mềm. Súc miệng bằng nước muối sinh lý sau mỗi bữa ăn. Làm sạch răng giả (nếu có) hàng ngày.

Điều quan trọng trong chăm sóc là cần phải tăng cường lưu thông đường thở cho bệnh nhân. Hỗ trợ người bệnh khạc đờm vào khăn giấy và vứt bỏ đúng cách,tránh để người bệnh nằm một tư thế quá lâu. Cần thay đổi tư thế ít nhất 2 giờ/lần.

Chú ý làm ẩm và nóng không khí hít vào cũng làm loãng đờm và dễ long đờm.Bên cạnh đó, cần làm nóng không khí  khi hít thở, cách làm này giúp làm loãng đờm, người bệnh tánh hút thuốc và hạn chế rượu bia để bảo vệ cả răng miệng và đường hô hấp khỏe.Vì vậy vệ sinh đường hô hấp người già là yếu tố quan trọng trong việc phòng ngừa biến chứng và đẩy nhanh quá trình hồi phục.

Cân bằng nước và điện giải cần thiết 

Cần uống nhiều nước, khuyến khích uống nước lọc, nước khoáng hoặc dung dịch bù điện giải. Bổ sung thêm sữa để cung cấp năng lượng, protein, và một lượng nhỏ điện giải (Na⁺, K⁺). Tuy nhiên, cần thận trọng ở bệnh nhân không dung nạp lactose hoặc bệnh lý thận (do sữa có thể chứa kali và phốt-pho cao).

Cung cấp đa dạng nước hoa quả để bổ sung thêm vitamin (đặc biệt là vitamin C), đường tự nhiên, và kali. Các loại nước ép như cam, táo, dưa hấu phù hợp để bổ sung năng lượng và chống mất nước. Tránh nước ép đóng hộp có quá nhiều đường hoặc chất bảo quản.

Giữ vệ sinh cá nhân và không gian sống

Đảm bảo vệ sinh cá nhân và không gian sống có ý nghĩa quan trọng giúp hạn chế nguy cơ tái phát và lây lan bệnh viêm phổi ra cộng đồng.

Nghỉ ngơi đủ giấc: Khuyến khích người bệnh nghỉ ngơi đủ giấc để giúp cơ thể hồi phục và tái tạo năng lượng. Cố gắng giữ cho lịch trình nghỉ ngơi hợp lý và đảm bảo họ có đủ thời gian ngủ nghỉ mỗi ngày.

Tạo môi trường nghỉ ngơi thoải mái: Đảm bảo môi trường nghỉ ngơi của yên tĩnh, thoải mái và thoáng đãng. Đóng cửa rèm để tạo bóng mát và hạn chế tiếng ồn từ bên ngoài.

Tạo điều kiện cho giấc ngủ tốt: Đảm bảo rằng có một môi trường ngủ yên tĩnh và thoải mái. Hỗ trợ họ thiết lập một thói quen ngủ đều đặn và đảm bảo họ ngủ đủ giấc mỗi đêm.

Các bài tập vận động hô hấp cho người già

Các bài tập hỗ trợ hô hấp không chỉ tốt cho việc rèn luyện, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ hô hấp mà còn giúp cải thiện giấc ngủ và nâng cao chất lượng cuộc sống hàng ngày. Những bài tập này thường dễ thực hiện, không yêu cầu dụng cụ và có thể tập ngay tại nhà với sự hướng dẫn từ người chăm sóc. Các bài tập trên sẽ giúp cho dung tích phổi được tăng lên, góp phần điều chỉnh trạng thái tâm lý để người bệnh trở nên bình tĩnh. Bên cạnh đó, bài tập hỗ trợ hô hấp giúp hít thở đúng, hít thở sâu cả khi cơ thể đang vận động hay đang nghỉ ngơi. Một số bài tập hỗ trợ hô hấp cho người già như sau: 

Thở đếm nhịp

- Ngồi thoải mái, lưng thẳng, vai thả lỏng.

- Hít vào qua mũi trong 4 giây (đếm thầm 1-2-3-4).

- Nín thở nhẹ nhàng trong 4 giây.

- Thở ra từ từ qua miệng trong 6 giây (đếm thầm 1-2-3-4-5-6).

- Lặp lại 5-10 lần, nghỉ giữa các lần nếu cần.

Thở xen kẽ hai bên mũi

- Ngồi thẳng, dùng ngón tay cái của tay phải bịt lỗ mũi phải.

- Hít vào chậm qua lỗ mũi trái trong 4 giây.

- Dùng ngón đeo nhẫn tay phải bịt lỗ mũi trái, thả lỗ mũi phải ra, thở ra từ từ qua lỗ mũi phải trong 6 giây.

- Hít vào qua lỗ mũi phải, sau đó bịt lại và thở ra qua lỗ mũi trái.

- Lặp lại 5-8 chu kỳ, đổi bên liên tục.
*Lưu ý: Thực hiện nhẹ nhàng, không ép buộc. Nếu cảm thấy khó chịu, hãy quay lại thở bình thường.

Thở kết hợp vận động tay

- Ngồi hoặc đứng, hai tay thả lỏng.

- Hít vào qua mũi, đồng thời từ từ nâng hai tay lên cao qua đầu, lòng bàn tay hướng lên.

- Thở ra từ từ qua miệng, hạ tay xuống chậm rãi về vị trí ban đầu.

- Lặp lại 8-10 lần, giữ nhịp thở đều đặn.
*Lưu ý: Không nâng tay quá cao nếu cảm thấy đau vai hoặc khó chịu. Có thể điều chỉnh độ cao tay phù hợp.

Chăm sóc người già bị viêm phổi đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về nguyên nhân, nguy cơ lây nhiễm, và các phương pháp điều trị, chăm sóc hiệu quả. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp vấn đề về hô hấp, hãy đến cơ sở y tế để được thăm khám kịp thời. Bên cạnh đó, việc chăm sóc tại nhà đúng cách cũng rất quan trọng giúp duy trì môi trường sống sạch sẽ, đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ, hỗ trợ tinh thần và đặc biệt là tiêm vắc-xin phòng ngừa theo khuyến nghị. Với sự kết hợp giữa y tế và chăm sóc chu đáo, người già  hoàn toàn có thể phục hồi tốt, nâng cao chất lượng cuộc sống và phòng tránh bệnh tái phát.