Cách chăm sóc người già bị đột quỵ đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định mức độ phục hồi, khả năng vận động và cả tính mạng của người bệnh. Đây là một tình trạng cấp cứu khẩn cấp, xảy ra bất ngờ và để lại nhiều di chứng nặng nề nếu không được xử trí kịp thời. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người thân còn lúng túng hoặc can thiệp sai cách ngay từ những phút đầu tiên, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Vậy, nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này ở người già là gì? Làm sao để nhận biết sớm và có biện pháp can thiệp phù hợp? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Nhận biết sớm dấu hiệu bị đột quỵ ở người già
Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất trong cách chăm sóc người già bị đột quỵ là phát hiện càng sớm càng tốt các dấu hiệu cảnh báo ban đầu. Đột quỵ (hay tai biến mạch máu não) thường xảy ra đột ngột, nhưng trên thực tế, cơ thể người bệnh thường có những biểu hiện bất thường vài phút hoặc vài giờ trước khi tổn thương não xảy ra nghiêm trọng. Việc nhận diện kịp thời sẽ giúp người chăm sóc xử trí đúng và đưa người bệnh đến cơ sở y tế trong "thời gian vàng", từ đó tăng cơ hội cứu sống và giảm nguy cơ di chứng nặng nề.
Dấu hiệu nhận biết đột quỵ ở người già
- Khuôn mặt lệch bất thường: Gương mặt người bệnh bỗng trở nên mất cân đối, có thể thấy rõ nhân trung lệch, miệng xệ xuống một bên khi cười hoặc nói.
- Yếu hoặc tê liệt nửa người: Đột ngột xuất hiện tình trạng tê rần hoặc yếu cơ ở mặt, tay hoặc chân, thường xảy ra một bên cơ thể.
- Khó nói hoặc nói ngọng bất thường: Người bệnh gặp khó khăn trong việc phát âm, nói chậm, nói đớt hoặc diễn đạt không rõ ràng, thậm chí không hiểu được người khác đang nói gì.
- Rối loạn thị lực: Thị lực suy giảm đột ngột, nhìn mờ, nhìn đôi hoặc mất tầm nhìn một bên mắt, dù trước đó không có vấn đề về mắt.
- Mất thăng bằng, chóng mặt: Cảm giác chóng mặt, mất phương hướng, đi loạng choạng hoặc không thể đứng vững xảy ra mà không có lý do rõ ràng.
- Cơn đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân: Cơn đau đầu xuất hiện bất ngờ, cường độ mạnh và khác thường, có thể kèm theo buồn nôn hoặc nôn ói.
- Mệt lả, buồn ngủ bất thường: Người bệnh có biểu hiện mê man, buồn ngủ sâu, lơ mơ hoặc giảm tỉnh táo nhanh chóng.
Cách chăm sóc người già bị đột quỵ theo từng phân loại
Đột quỵ ở người già thường thuộc hai nhóm chính: Đột quỵ do thiếu máu cục bộ (nhồi máu não) và đột quỵ xuất huyết não (chảy máu não). Mỗi loại có cơ chế tổn thương khác nhau, từ đó đòi hỏi người chăm sóc phải có hiểu biết đúng đắn để áp dụng cách chăm sóc phù hợp, an toàn và hiệu quả trong từng trường hợp.
Phân biệt các loại đột quỵ ở người già
Đột quỵ do thiếu máu cục bộ (nhồi máu não)
Chiếm khoảng 80 - 85% các ca đột quỵ, đây là dạng phổ biến nhất ở người cao tuổi. Đột quỵ nhồi máu não xảy ra khi dòng máu lên não bị cản trở do cục máu đông hoặc mạch máu bị hẹp, khiến tế bào não thiếu oxy và dưỡng chất, dẫn đến tổn thương hoặc chết tế bào thần kinh. Nguyên nhân thường gặp:
- Cục máu đông hình thành tại chỗ trong mạch máu não hoặc động mạch cảnh cổ.
- Cục máu đông di chuyển từ nơi khác (như tim, động mạch lớn) lên não.
- Xơ vữa động mạch khiến thành mạch hẹp lại và tắc nghẽn dần theo thời gian.
Đột quỵ xuất huyết não (chảy máu não)
Xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, khiến máu tràn vào nhu mô não hoặc khoang xung quanh não. Không chỉ gây thiếu oxy và dưỡng chất cho vùng não bị ảnh hưởng, mà lượng máu rò rỉ còn làm tăng áp lực nội sọ, dẫn đến chèn ép và tổn thương lan rộng. Dấu hiệu nhận thấy:
- Đau đầu dữ dội bất ngờ: Cơn đau đến rất nhanh, dữ dội như “búa bổ”, có thể khiến người bệnh ôm đầu, rên rỉ hoặc kêu thất thanh.
- Buồn nôn, nôn ói, choáng váng: Sau cơn đau đầu, người bệnh thường buồn nôn, nôn mửa, đôi khi nôn vọt. Có thể đi kèm cảm giác choáng, không đứng vững, xây xẩm mặt mày.
- Co giật, mắt đảo, khó thở: Một số bệnh nhân có thể co giật toàn thân, sùi bọt mép, mắt đảo, tay chân giật liên hồi.
- Diễn tiến nhanh, khó lường: Tình trạng xấu đi rất nhanh trong vòng vài phút đến vài giờ.
- Lú lẫn, rối loạn ý thức: Người bệnh trả lời không đúng câu hỏi, mất định hướng thời gian, không gian.
Cách chăm sóc người già bị đột quỵ trong 24 giờ đầu
Trong 24 giờ đầu sau đột quỵ, đây là giai đoạn cực kỳ quan trọng, thường được gọi là “thời gian vàng” trong cấp cứu và điều trị. Nếu được xử trí và chăm sóc đúng trong khoảng thời gian này, người bệnh có cơ hội sống cao hơn, giảm tổn thương não và hạn chế di chứng kéo dài. Cách chăm sóc người già bị đột quỵ, chính là việc hiểu rõ nguyên tắc và thực hiện đúng các bước chăm sóc ban đầu sẽ quyết định đến cả quá trình hồi phục sau này.
Cách trong sóc người già bị đột quỵ trong 24 giờ đầu
Bước 1: Gọi cấp cứu ngay lập tức
Khi phát hiện người già có dấu hiệu như: Méo miệng, yếu liệt, nói khó…, hãy gọi ngay 115 hoặc số cấp cứu địa phương. Trong khi chờ đợi, giữ bình tĩnh và giúp người bệnh nằm nghiêng một bên, đầu hơi nghiêng để phòng ngừa sặc nếu có nôn.
Nếu người bệnh còn tỉnh, nói chuyện nhẹ nhàng để trấn an, giảm hoảng loạn. Đặt người bệnh ở nơi thoáng khí, yên tĩnh, tránh tụ tập đông người, tránh gió lạnh hoặc nhiệt độ quá thấp.
Bước 2: Sơ cứu đúng cách trong lúc chờ cấp cứu
Kiểm tra nhịp thở nếu người bệnh ngừng thở, thực hiện hô hấp nhân tạo ngay. Nới lỏng quần áo bó sát: Như cà vạt, khăn cổ, dây lưng… để dễ thở hơn. Nếu người bệnh nôn, dùng khăn hoặc tay có quấn vải sạch nhẹ nhàng lau miệng, không để đờm dãi gây tắc đường thở.
Không ép người bệnh uống nước, ăn hoặc uống thuốc nếu chưa được chẩn đoán và chỉ định từ nhân viên y tế. Nếu có biểu hiện co giật, giữ an toàn, không ghì chặt tay chân, luôn giữ ấm cơ thể bằng chăn mỏng, đặc biệt trong mùa lạnh.
Bước 3: Quan sát và theo dõi sát các dấu hiệu sinh tồn
Theo dõi mức độ tỉnh táo, ý thức. Người bệnh có trả lời câu hỏi không? Có lơ mơ dần không?
Quan sát nhịp thở, mạch, dấu hiệu bất thường như: da tái xanh, ngừng thở, co giật, liệt hoàn toàn.
Nếu có máy đo huyết áp tại nhà, ghi lại kết quả nhưng không tự ý dùng thuốc điều chỉnh huyết áp.
Bước 4: Ghi nhớ và cung cấp đầy đủ thông tin cho nhân viên y tế
Thông tin cực kỳ quan trọng cần ghi nhớ để cung cấp cho bác sĩ. Thời điểm đầu tiên xuất hiện triệu chứng (rất quan trọng để đánh giá có thể dùng thuốc tiêu sợi huyết hay không?)
Người bệnh có bị té ngã, đập đầu, va chạm gì không?
Có bệnh nền như: Cao huyết áp, tiểu đường, tim mạch không? Hiện đang sử dụng các loại thuốc gì?
Câu hỏi thường gặp khi chăm sóc người già bị đột quỵ
1. Người nhà bị đột quỵ nên làm gì đầu tiên?
Ngay khi phát hiện người già có dấu hiệu nghi ngờ như: méo miệng, yếu tay chân, nói khó..., việc đầu tiên là gọi cấp cứu ngay lập tức (số 115). Trong thời gian chờ xe cấp cứu đến, đặt người bệnh nằm nghiêng một bên, giữ đường thở thông thoáng, không cho ăn uống, không di chuyển mạnh và giữ người bệnh ở nơi yên tĩnh, thoáng khí.
2. Có thể xoa bóp, cạo gió hoặc chích máu đầu ngón tay khi người bệnh bị đột quỵ không?
Đây là những phương pháp dân gian không có cơ sở khoa học và có thể làm chậm thời gian cấp cứu. Việc xoa bóp mạnh hoặc châm kim đầu ngón tay, chân không chỉ không có tác dụng giải huyết, mà còn làm tổn thương mô, gây nhiễm trùng hoặc chảy máu.
3. Sau bao lâu mới được ăn/uống trở lại?
Thời điểm người bệnh có thể ăn hoặc uống trở lại phải do bác sĩ chỉ định sau khi đánh giá khả năng nuốt. Đột quỵ thường làm rối loạn phản xạ nuốt, nếu ăn uống sớm có thể gây sặc, viêm phổi, hoặc suy hô hấp.
4. Sau khi bị đột quỵ ăn gì?
Ăn thực phẩm chứa nhiều chất xơ, điển hình như các loại ngũ cốc (yến mạch, gạo lứt…), các loại đậu (đậu xanh, đậu nành…), rau lá xanh (cải bó xôi, cải xoăn…), củ quả (ớt chuông, khoai lang…) và trái cây tươi (bưởi, lê, chuối…). Người bệnh nên ăn các loại cá như: Cá hồi, cá thu, cá ngừ, cá nước ngọt.
Cách chăm sóc người già bị đột quỵ cần bắt đầu từ nhận biết dấu hiệu sớm, xử trí đúng trong 24 giờ đầu và thiết lập kế hoạch chăm sóc phù hợp theo từng giai đoạn phục hồi. Mỗi hành động từ dinh dưỡng, theo dõi y tế đến hỗ trợ tinh thần đều ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hồi phục và chất lượng sống của người bệnh. Nếu bạn đang đồng hành cùng người thân sau đột quỵ, hãy lưu lại bài viết này và đừng quên theo dõi website “Ông Bà Tôi” để nhận thêm nhiều kiến thức hữu ích về chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.
