Sau một cơn đột quỵ, người già không chỉ phải đối mặt với những tổn thương thể chất mà còn chịu ảnh hưởng lớn về tinh thần, nhận thức và chất lượng sống. Việc thực hiện các cách chăm sóc người già sau tai biến đúng cách không chỉ giúp họ phục hồi nhanh hơn mà còn phòng tránh được nhiều biến chứng nguy hiểm về sau. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ cách chăm sóc bệnh sao cho toàn diện và phù hợp với từng giai đoạn hồi phục.
Bài viết này sẽ đồng hành cùng bạn trong hành trình chăm sóc người già một cách toàn diện, từ chế độ dinh dưỡng hợp lý, các bài tập phục hồi thể chất đến phương pháp hỗ trợ tinh thần và nhận thức.
Cách chăm sóc người già sau tai biến theo từng giai đoạn phục hồi
Cách chăm sóc người già sau tai biến cần được điều chỉnh linh hoạt theo từng giai đoạn hồi phục, bởi quá trình bệnh không diễn ra đồng đều ở tất cả mọi người. Mỗi giai đoạn sẽ đi kèm những thay đổi riêng về thể trạng, tinh thần và khả năng vận động, đòi hỏi người chăm sóc phải có kiến thức vững vàng để áp dụng phương pháp phù hợp. Việc chăm sóc đúng cách không chỉ giúp người bệnh phục hồi nhanh hơn, mà còn giảm nguy cơ tái phát và góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống lâu dài.
Chăm sóc người già sau tai biến theo từng gia đoạn
Giai đoạn 1: Giai đoạn cấp tính (0 - 72 giờ đầu)
Đây là thời điểm vàng để cứu sống và hạn chế tối đa tổn thương não bộ. Trong 72 giờ đầu sau tai biến, người chăm sóc không nên tự ý can thiệp nếu chưa có chỉ định từ bác sĩ. Việc di chuyển người bệnh sai cách có thể làm vỡ mạch máu não thêm, khiến tình trạng nguy hiểm hơn.
Ưu tiên hàng đầu là giữ người bệnh nằm yên ở nơi thoáng khí, đầu nghiêng nhẹ sang một bên nếu có nguy cơ nôn. Quan sát và theo dõi các dấu hiệu sinh tồn như nhịp thở, tri giác, huyết áp nếu có thiết bị đo tại nhà. Gọi cấp cứu ngay và cung cấp thông tin rõ ràng về thời điểm khởi phát triệu chứng để bác sĩ đánh giá mức độ can Người thân nên giữ bình tĩnh, nói chuyện nhẹ nhàng, động viên tinh thần để họ không hoảng loạn. Tuyệt đối không cho ăn, uống hay dùng thuốc nếu chưa có chỉ định, vì nguy cơ sặc là rất cao trong giai đoạn này.
Giai đoạn 2: Giai đoạn ổn định và hồi phục sớm (tuần 1–tuần 4)
Sau khi qua giai đoạn nguy kịch, người bệnh bước vào giai đoạn ổn định và có thể bắt đầu các hoạt động phục hồi nhẹ. Người chăm sóc cần hỗ trợ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, ưu tiên thức ăn mềm, dễ nuốt và đảm bảo vệ sinh cá nhân mỗi ngày. Đặc biệt chú ý phòng tránh loét do nằm lâu bằng cách thay đổi tư thế mỗi 2 giờ, sử dụng đệm chống loét và giữ da khô thoáng.
Bắt đầu các bài tập vận động thụ động, tức là người chăm sóc giúp người bệnh di chuyển nhẹ nhàng các khớp tay, chân để duy trì sự linh hoạt. Có thể massage nhẹ vùng liệt để kích thích tuần hoàn máu và giảm nguy cơ co cứng cơ.
Đây cũng là giai đoạn nên khởi động lại chức năng giao tiếp. Khuyến khích bệnh nhân nên tập phát âm đơn giản, lặp lại từ quen thuộc hoặc tập nuốt bằng động tác nhẹ và an toàn.
Giai đoạn 3: Giai đoạn phục hồi chức năng (tháng thứ 2 trở đi)
Đây là giai đoạn người bệnh bắt đầu lấy lại dần khả năng vận động và hòa nhập với sinh hoạt thường ngày. Người chăm sóc nên hỗ trợ tập các động tác như ngồi dậy không cần nâng đỡ, đi lại trong nhà có người dìu hoặc dùng khung tập đi, nâng tay chân với lực nhẹ.
Bên cạnh phục hồi thể chất, việc rèn luyện nhận thức là rất cần thiết, bằng cách giao tiếp thường xuyên như, gọi tên người bệnh, hỏi các câu quen thuộc, nhờ họ nhận diện đồ vật và hình ảnh quen thuộc. Những bài tập này giúp não bộ hoạt động trở lại, giảm nguy cơ sa sút trí tuệ.
Hướng dẫn lập kế hoạch cách chăm sóc người già sau tai biến tại nhà
Việc hiểu rõ cách chăm sóc người già sau tai biến đóng vai trò then chốt trong quá trình phục hồi. Chăm sóc không chỉ dừng lại ở theo dõi y tế, mà còn bao gồm chế độ dinh dưỡng hợp lý, nghỉ ngơi đúng cách và thiết kế không gian sống an toàn. Dưới đây là những điều cần đặc biệt lưu ý khi chăm sóc người lớn tuổi bị liệt nửa người, nhằm giúp họ cải thiện chức năng, nâng cao chất lượng cuộc sống và phòng ngừa bệnh tái phát.
Kế hoạch chăm sóc người già sau tai biến tại nhà
Chế độ ăn uống khoa học, hợp lý
Một trong những yếu tố then chốt trong chăm sóc người bệnh chính là xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học và phù hợp. Người bị tai biến, thường giảm khả năng vận động, ăn uống kém, dễ suy dinh dưỡng, ảnh hưởng đến quá trình hồi phục. Do đó, người chăm sóc cần đặc biệt lưu ý bổ sung đầy đủ các nhóm chất thiết yếu trong mỗi bữa ăn hàng ngày.
- Chất đạm (protein) là nguồn nguyên liệu chính giúp cơ thể tái tạo mô cơ, cung cấp năng lượng cần thiết cho các hoạt động sống. Thịt gà, thịt bò nạc, cá biển, trứng và các loại đậu là những thực phẩm dễ tiêu hóa.
- Chất béo tốt hỗ trợ hấp thu vitamin tan trong dầu và giúp duy trì hoạt động não bộ ổn định. Nên dùng các loại chất béo từ thực vật như dầu oliu, dầu mè, hạt vừng, hoặc bổ sung omega-3 từ cá hồi, cá thu – vừa tốt cho tim mạch vừa ngăn ngừa xơ vữa động mạch. Tuy nhiên, lượng chất béo nên được kiểm soát ở mức 25–30g mỗi ngày để tránh gánh nặng cho hệ tim mạch.
- Vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin C, E, và các chất chống oxy hóa, có vai trò tăng cường miễn dịch và hỗ trợ hồi phục tế bào thần kinh. Cần được bổ sung qua trái cây tươi như: Cam, bưởi, dâu tây, việt quất, đặc biệt là quả mâm xôi – giàu chất chống oxy hóa giúp hạn chế tác động của các gốc tự do gây tổn thương tế bào.
- Chất xơ là yếu tố không thể thiếu trong khẩu phần ăn của người cao tuổi bị hạn chế vận động. Việc nằm lâu, ít đi lại và ăn uống kém khiến hệ tiêu hóa hoạt động chậm lại, dễ gây táo bón. Các loại rau xanh như cải bó xôi, súp lơ, bí đỏ, mướp… Nên được chế biến mềm và chia nhỏ trong khẩu phần mỗi ngày để cải thiện chức năng tiêu hóa hiệu quả.
Hỗ trợ tinh thần cho người sau tai biến
Người bệnh không chỉ dừng lại ở điều trị thể chất, mà còn phải đặc biệt quan tâm đến sức khỏe tinh thần. Ngay cả khi đã được điều trị kịp thời, nhiều bệnh nhân đột quỵ vẫn phải đối mặt với những di chứng tâm lý kéo dài, như lo lắng về khả năng tái phát, cảm giác mất kiểm soát cuộc sống hoặc sự hụt hẫng khi mất khả năng sinh hoạt độc lập. Do đó, trong quá trình chăm sóc, người thân cần:
- Luôn thể hiện sự kiên nhẫn, thấu hiểu và không phán xét những thay đổi tâm lý bất thường.
- Thường xuyên trò chuyện, động viên nhẹ nhàng, giúp họ cảm thấy được lắng nghe và không bị bỏ rơi.
- Tạo môi trường sống tích cực, tránh cô lập xã hội, và nếu cần, có thể tham khảo ý kiến bác sĩ để can thiệp bằng liệu pháp tâm lý chuyên sâu.
Chế độ sinh hoạt hợp lý
Người cao tuổi thường phải nằm bất động trong thời gian dài, khiến nguy cơ nhiễm trùng và tổn thương da tăng cao, đặc biệt là các biến chứng như loét do tỳ đè, phồng rộp da hoặc nhiễm khuẩn vùng da tiếp xúc lâu với giường chiếu. Vì vậy, việc chăm sóc vệ sinh hàng ngày đóng vai trò quan trọng trong quá trình hồi phục.
Nên thường xuyên trở mình cho bệnh nhân (ít nhất mỗi 2–3 giờ/lần) để giảm áp lực tại các điểm tỳ đè như lưng, hông, gót chân. Đồng thời, cần giữ cho cơ thể luôn sạch sẽ và khô ráo, đặc biệt là các vùng da dễ bị tổn thương. Ga giường, khăn trải, tã lót… cũng cần được thay mới định kỳ và đúng cách nhằm hạn chế tối đa vi khuẩn tích tụ.
Khi thực hiện tắm rửa hoặc vệ sinh cá nhân, nên đảm bảo không gian kín gió, nhiệt độ ấm áp, sàn nhà không trơn trượt để tránh cảm lạnh và tai nạn. Tốt nhất nên tắm vào ban ngày, tránh tắm vào buổi tối khi nhiệt độ thấp và thời gian tắm nên ngắn để không làm người bệnh mệt mỏi.
Đối với người gặp khó khăn trong việc đi vệ sinh, việc sử dụng bỉm, tã chuyên dụng hoặc bô vệ sinh tại giường là lựa chọn hợp lý. Tuy nhiên, cần thường xuyên kiểm tra và thay tã kịp thời, vệ sinh kỹ vùng da xung quanh để phòng tránh viêm nhiễm và kích ứng da.
Theo dõi tình trạng sức khỏe
Với người bị tai biến, việc theo dõi huyết áp hàng ngày, uống thuốc đúng giờ và tái khám định kỳ là yếu tố then chốt để kiểm soát bệnh và phòng ngừa tái phát. Gia đình nên trang bị máy đo huyết áp tại nhà và ghi chép chỉ số đều đặn. Nếu phát hiện huyết áp bất thường, cần liên hệ bác sĩ ngay, không nên tự ý điều chỉnh thuốc.
Người lớn tuổi thường phải dùng nhiều loại thuốc cùng lúc như: Thuốc hạ huyết áp, thuốc chống đông, thuốc điều chỉnh mỡ máu… Do đó, hãy nhắc nhở người bệnh uống thuốc đúng liều, đúng thời điểm, đồng thời quan sát phản ứng sau dùng thuốc để xử lý kịp thời nếu có dấu hiệu lạ.
Cách chăm sóc người già sau tai biến bằng phục hồi chức năng hiệu quả
Phục hồi chức năng sau đột quỵ là một phần không thể thiếu trong quá trình cách chăm sóc người già sau tai biến. Việc can thiệp kịp thời và áp dụng đúng phương pháp ngay từ giai đoạn đầu không chỉ giúp người bệnh phục hồi khả năng vận động, ngôn ngữ và sinh hoạt hàng ngày, mà còn tạo điều kiện để họ sớm quay trở lại cuộc sống bình thường và tái hòa nhập cộng đồng. Đây là quá trình cần được thực hiện càng sớm càng tốt, kết hợp giữa chuyên môn y tế và sự hỗ trợ kiên trì từ gia đình trong từng bước chăm sóc tại nhà.
Chăm sóc người già qua các bài tập phục hồi chức năng
Bài tập vận động cho người sau tai biến
Đặt tư thế người bệnh giảm bớt co cứng, đề phòng biến dạng khớp. Có các tư thế đặt bệnh nhân sau:
- Nằm ngửa: Vai và hông bên liệt được kê gối mềm, khớp gối gập nhẹ; cổ chân được kê vuông góc với cẳng chân để tránh biến dạng gập bàn chân về phía lòng bàn chân
- Nằm nghiêng sang bên liệt: Vai bên liệt gập, cánh tay duỗi vuông góc với thân, thân mình nửa ngửa, chân liệt duỗi. Tay lành để trên thân hoặc gối đỡ phía lưng. Chân lành gập ở háng và gối.
- Nằm nghiêng sang bên lành: Vai và cánh tay bên lành để tự do. Chân lành để duỗi. Thân mình vuông góc với mặt giường. Tay liệt có gối đỡ để vuông góc với thân. Chân liệt có gối đỡ ở tư thế gập háng và gối.
Bài tập ngồi dậy và giữ thăng bằng
Ngồi dậy từ tư thế nằm ngửa: Người nhà ngồi bên cạnh người bệnh, sau đó bám hai tay vào cánh tay của người thân, một tay người nhà quàn và đỡ vai người bệnh, đỡ người bệnh ngồi dậy từ từ.
Ngồi dậy từ tư thế nằm ngửa: Người nhà ngồi bên cạnh người bệnh và bám hai tay vào cánh tay của người thân, một tay người nhà quàn và đỡ vai người bệnh, đỡ người bệnh ngồi dậy từ từ.
Bài tập ngồi xuống và đứng lên
Đặt ghế có tay vịn và tựa lưng chắc chắn gầm giường. Giúp người bệnh ngồi vào ghế, thẳng lưng, hai chân chạm sàn. Hướng dẫn đứng lên từ từ, dùng lực ở chân lành và hỗ trợ tay vịn.
Nâng hông lên khỏi mặt giường. Người bệnh nằm ngửa, hai tay đặt dọc thân mình, hai chân gấp, đặt hai chân sát nhau. Nâng hông lên khỏi mặt giường, càng cao càng tốt, và càng lâu càng tốt.
Tập cài hai tay đưa lên phía đầu. Tay lành cài vào các ngón tay bên liệt, đưa hai tay duỗi thẳng về phía đầu. Cố gắng đưa khuỷu tay hai bên ngang tai. Sau đó, hạ hai tay về vị trí cũ. Làm lại 10 - 15 lần
Phương pháp cải thiện ngôn ngữ
Một số bệnh nhân gặp khó khăn trong giao tiếp do ảnh hưởng đến cơ mặt, cơ miệng và trung khu ngôn ngữ, dẫn đến các tình trạng như nói ngọng, nói lắp, phát âm không rõ hoặc thậm chí mất khả năng nói tạm thời. Việc tập luyện ngôn ngữ đều đặn là yếu tố quan trọng trong quá trình chăm sóc và phục hồi chức năng giao tiếp. Bắt đầu từ các bài tập, tập phát âm từ đơn, nâng dần độ khó với cụm từ và câu ngắn, kiên nhẫn và đều đặn mỗi ngày 10 - 15 phút, chia thành nhiều lần. Cần kết hợp ngôn ngữ cơ thể và ánh mắt khi giao tiếp.
Cải thiện trí nhớ và nhận thức
Sau tai biến, nhiều người cao tuổi gặp tình trạng suy giảm trí nhớ, mất tập trung, phản ứng chậm hoặc khó tiếp nhận thông tin mới. Các hoạt động phục hồi nhận thức đơn giản cụ thể như: Kích thích trí nhớ bằng vật dụng quen thuộc, cho người bệnh nghe nhạc nhẹ, chơi trò chơi, rèn luyện trí nhớ ngắn hạn, hướng dẫn thực hiện các hoạt động theo từng bước rõ ràng, như: Gấp quần áo, sắp xếp vật dụng, đánh răng.
Sử dụng liệu pháp tâm lý
Người thân nên thường xuyên trò chuyện, lắng nghe và khuyến khích người bệnh chia sẻ suy nghĩ, dù chỉ bằng ánh mắt, gật đầu hay cử chỉ đơn giản. Việc gần gũi, tương tác nhẹ nhàng mỗi ngày sẽ giúp bệnh nhân cảm thấy được kết nối, giảm cảm giác bị cô lập hay bỏ rơi.
Bên cạnh chăm sóc thể chất, có thể kết hợp các hoạt động mang tính kích thích trí tuệ để hỗ trợ phục hồi chức năng nhận thức và cải thiện tâm trạng. Một số trò chơi đơn giản, nhẹ nhàng nhưng hiệu quả bao gồm: Xếp hình hoặc lắp ghép các khối màu, đố chữ, chơi cờ tướng, cờ vua, domino hoặc trò chơi trí tuệ qua tranh ảnh, gợi nhớ lại kỷ niệm, kể chuyện gia đình.
Cách chăm sóc người già sau tai biến là một hành trình dài, đòi hỏi không chỉ kiến thức y khoa mà còn cả sự kiên nhẫn, tận tâm và đồng hành của gia đình. Khi được chăm sóc đúng cách, từ dinh dưỡng hợp lý, tập luyện phục hồi, ổn định tinh thần đến theo dõi y tế đều đặn, người bệnh sẽ có cơ hội phục hồi tốt hơn, từng bước lấy lại khả năng vận động, giao tiếp và niềm vui sống. Gia đình chính là chỗ dựa tinh thần quan trọng, giúp người già vững vàng vượt qua khó khăn sau tai biến.
