Xuất Huyết Tiêu Hoá Trên Do Tăng Áp Lực Tĩnh Mạch Cửa

Xuất huyết tiêu hóa trên (XHTHT) là một trong những tình trạng cấp cứu nguy hiểm, đặc biệt phổ biến ở người cao tuổi. Trong đó, XHTHT do tăng áp lực tĩnh mạch cửa (TALTMC) là một nguyên nhân nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.

Tình trạng này thường xảy ra ở những bệnh nhân mắc bệnh gan mạn tính như xơ gan, dẫn đến giãn tĩnh mạch thực quản hoặc dạ dày, gây xuất huyết khi các tĩnh mạch này bị vỡ. Người cao tuổi có nguy cơ cao hơn do chức năng gan suy giảm theo tuổi tác và tỷ lệ mắc bệnh gan mạn tính cao hơn.

Bài viết này sẽ giúp người chăm sóc và bệnh nhân cao tuổi hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị và cách phòng ngừa XHTHT do TALTMC.

1. Tăng Áp Lực Tĩnh Mạch Cửa Là Gì?

Tĩnh mạch cửa là một hệ thống mạch máu quan trọng vận chuyển máu từ đường tiêu hóa đến gan. Khi có sự tắc nghẽn hoặc cản trở dòng máu qua gan (thường do xơ gan), áp lực trong hệ tĩnh mạch cửa tăng lên, gây ra tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Khi áp lực này tăng cao, cơ thể hình thành các tuần hoàn bàng hệ nhằm giảm áp, dẫn đến sự giãn nở của các tĩnh mạch ở thực quản và dạ dày. Những tĩnh mạch giãn này rất mỏng manh và dễ vỡ, dẫn đến xuất huyết tiêu hóa trên.

2. Nguyên Nhân Gây Tăng Áp Lực Tĩnh Mạch Cửa

Có nhiều nguyên nhân gây ra TALTMC, nhưng phổ biến nhất ở người cao tuổi là:

- Xơ gan: Nguyên nhân hàng đầu, chiếm 90% các trường hợp. Xơ gan do rượu, viêm gan virus (B, C) hoặc gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến TALTMC.
- Huyết khối tĩnh mạch cửa: Sự hình thành cục máu đông làm cản trở dòng chảy của máu qua gan.
- Bệnh lý gan mạn tính khác: Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), viêm gan tự miễn, và các bệnh lý hiếm gặp khác.
- Hội chứng Budd-Chiari: Một rối loạn hiếm gặp do tắc nghẽn tĩnh mạch gan.

3. Triệu Chứng Của Xuất Huyết Tiêu Hóa Trên Do TALTMC

Người cao tuổi bị XHTHT do TALTMC có thể gặp các triệu chứng sau:

- Nôn ra máu: Máu có thể đỏ tươi hoặc nâu sẫm như bã cà phê.
- Đi ngoài phân đen: Do máu bị tiêu hóa khi đi qua ruột.
- Hoa mắt, chóng mặt, tụt huyết áp: Do mất máu nhiều.
- Đau bụng, khó chịu vùng thượng vị.
- Dấu hiệu bệnh gan: Vàng da, cổ trướng, phù chân.

Xuất huyết tiêu hóa có thể diễn tiến nhanh, đe dọa tính mạng, vì vậy cần nhận biết sớm và đưa bệnh nhân đến bệnh viện ngay khi có triệu chứng.

4. Chẩn Đoán Xuất Huyết Tiêu Hóa Trên Do TALTMC

Bác sĩ sẽ sử dụng các phương pháp sau để xác định tình trạng bệnh:

- Nội soi tiêu hóa trên: Đây là phương pháp chính giúp phát hiện các tĩnh mạch giãn và vị trí chảy máu.
- Siêu âm Doppler gan: Kiểm tra dòng máu trong tĩnh mạch cửa và mức độ tổn thương gan.
- Xét nghiệm máu: Đánh giá tình trạng mất máu, chức năng gan và đông máu.
- CT scan hoặc MRI bụng: Giúp đánh giá cấu trúc gan và hệ tuần hoàn tĩnh mạch cửa.

5. Phương Pháp Điều Trị Xuất Huyết Tiêu Hóa Trên Do TALTMC

5.1. Điều Trị Cấp Cứu

Khi bệnh nhân nhập viện vì XHTHT, các biện pháp xử lý khẩn cấp bao gồm:

- Truyền dịch và truyền máu: Bù lại lượng máu đã mất.
- Thuốc giảm áp lực tĩnh mạch cửa: Như Terlipressin hoặc Octreotide để giảm áp lực lên tĩnh mạch thực quản.
- Nội soi cầm máu: Bác sĩ có thể dùng thắt tĩnh mạch bằng dây cao su hoặc tiêm xơ để ngăn chảy máu.
- Đặt bóng chèn thực quản (Sengstaken-Blakemore tube): Phương pháp tạm thời nếu nội soi không kiểm soát được chảy máu.

5.2. Điều Trị Dài Hạn

- Dùng thuốc chẹn beta (Propranolol, Nadolol): Giúp giảm áp lực tĩnh mạch cửa và ngăn ngừa chảy máu tái phát.
- Thắt tĩnh mạch thực quản định kỳ qua nội soi: Giúp loại bỏ các tĩnh mạch giãn nguy hiểm.
- Shunt cửa – chủ trong gan (TIPS): Một thủ thuật giúp giảm áp lực tĩnh mạch cửa bằng cách tạo đường thông giữa tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch chủ.

6. Phòng Ngừa Xuất Huyết Tiêu Hóa Trên Ở Người Cao Tuổi

Người cao tuổi có thể giảm nguy cơ xuất huyết tiêu hóa do TALTMC bằng cách:

- Kiểm soát bệnh gan mạn tính: Điều trị viêm gan, hạn chế rượu bia, kiểm soát gan nhiễm mỡ.
- Thăm khám định kỳ: Nội soi tiêu hóa thường xuyên để phát hiện sớm giãn tĩnh mạch thực quản.
- Sử dụng thuốc theo chỉ định: Không tự ý ngưng thuốc chẹn beta hoặc thuốc gan.
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Hạn chế muối, bổ sung protein thực vật, uống đủ nước.

7. Khi Nào Cần Đưa Người Cao Tuổi Đến Bệnh Viện?

- Nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen.
- Mệt mỏi, da xanh xao, khó thở.
- Đau bụng dữ dội, không cải thiện.
- Bị bệnh gan mạn tính và có dấu hiệu xuất huyết.

Xuất huyết tiêu hóa trên do tăng áp lực tĩnh mạch cửa là một tình trạng nguy hiểm, cần can thiệp y tế ngay lập tức. Người cao tuổi và người chăm sóc cần hiểu rõ về bệnh để phát hiện sớm và có biện pháp phòng ngừa hiệu quả.