Thực phẩm chức năng ngày càng được nhiều gia đình lựa chọn để hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi. Với khả năng bổ sung dinh dưỡng, tăng cường đề kháng và hỗ trợ phòng ngừa bệnh tật, TPCN có thể là một phần hữu ích nếu được sử dụng đúng cách, đúng nhu cầu.
1. Thực Phẩm Chức Năng Là Gì?
Thực phẩm chức năng (TPCN) là những sản phẩm được chiết xuất từ thực phẩm tự nhiên hoặc tổng hợp, có tác dụng hỗ trợ tăng cường sức khỏe, bổ sung dưỡng chất cần thiết cho cơ thể, phòng ngừa hoặc hỗ trợ điều trị bệnh lý. TPCN thường được bào chế dưới dạng viên uống, bột, nước, hoặc thực phẩm đóng gói.
⚠️ Lưu ý quan trọng: TPCN không phải là thuốc và không thay thế thuốc chữa bệnh.
2. Lợi Ích Và Tác Hại Của Thực Phẩm Chức Năng
✅ Lợi ích:
Bổ sung dưỡng chất nhanh chóng, nhất là khi chế độ ăn thiếu hụt
Hỗ trợ sức khỏe tổng thể: xương khớp, trí nhớ, tim mạch, tiêu hóa, miễn dịch
Tăng tốc độ hồi phục sau khi ốm hoặc phẫu thuật
Giúp duy trì thể trạng, tinh thần và phòng ngừa bệnh mạn tính
❌ Tác hại (khi dùng sai cách):
Gây rối loạn tiêu hóa, dị ứng, tăng men gan nếu dùng quá liều
Tương tác với thuốc điều trị (đặc biệt ở người có bệnh tim, tiểu đường, thận...)
Lãng phí nếu dùng không đúng nhu cầu cơ thể
Một số sản phẩm trôi nổi không rõ nguồn gốc có thể gây hại nghiêm trọng
3. Các Loại Thực Phẩm Chức Năng Phổ Biến Cho Người Cao Tuổi
Dưới đây là 8 loại thực phẩm chức năng phổ biến nhất trên thị trường Việt Nam, kèm theo công dụng, lợi ích, tác dụng phụ, và thời điểm nên/hạn chế sử dụng.
3.1. Sữa dinh dưỡng dành cho người cao tuổi
- Ví dụ phổ biến: Ensure Gold, Enplus Diamond, Anlene, Nutricare Gold…
- Công dụng: Bổ sung đạm, canxi, vitamin D, hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường miễn dịch, phòng loãng xương.
- Ưu điểm: Dễ dùng, dễ hấp thu, thích hợp cho người ăn uống kém.
- Lưu ý khi dùng: Uống sau ăn hoặc thay thế bữa phụ.
- Hạn chế dùng khi: Đang bị tiêu chảy, không dung nạp lactose (nên chuyển sang sữa thực vật, không đường).
3.2. Tổ yến (yến sào)
- Các dạng phổ biến: Yến chưng sẵn, yến nguyên tổ, nước yến đóng lon
- Công dụng: Bồi bổ toàn diện, hỗ trợ miễn dịch, tăng sức khỏe tổng thể, đẹp da.
- Ưu điểm: Tự nhiên, phù hợp người mới ốm dậy, người ăn yếu.
- Hạn chế: Giá thành cao, có thể không cần thiết nếu đã đủ dinh dưỡng.
- Cẩn trọng khi dùng: Người có bệnh gan, dị ứng đạm nên hỏi ý kiến bác sĩ.
3.3. Bột protein – Đạm thủy phân
- Phổ biến: Sữa đạm whey, bột đạm từ đậu nành, collagen thủy phân
- Công dụng: Giúp phục hồi cơ bắp, tăng khối nạc, chống teo cơ.
- Ưu điểm: Dễ hấp thu, hiệu quả rõ ở người lớn tuổi gầy yếu.
- Lưu ý khi dùng: Dùng kèm bữa phụ, uống vào buổi sáng hoặc sau vận động nhẹ.
- Hạn chế với: Người bị bệnh thận, gout, hoặc đang kiêng đạm (cần theo dõi chỉ số sinh hóa trước khi dùng lâu dài).
3.4. Sâm Hàn Quốc, Đông trùng hạ thảo
- Các dạng: Viên nang, cao sâm, nước uống, trà sâm
- Công dụng: Tăng sinh lực, chống mệt mỏi, hỗ trợ trí nhớ và điều hòa huyết áp.
- Ưu điểm: Tăng sức đề kháng, tinh thần minh mẫn.
- Lưu ý khi dùng: Dùng vào buổi sáng, không dùng gần giờ ngủ.
- Hạn chế với: Người cao huyết áp, mất ngủ, nhịp tim nhanh – nên hỏi ý kiến bác sĩ.
3.5. Viên uống bổ khớp: Glucosamine, Chondroitin, Collagen Type II
- Công dụng: Giúp giảm đau nhức, hỗ trợ sụn khớp, cải thiện khả năng vận động.
- Ưu điểm: Phù hợp người thoái hóa khớp, đau đầu gối, người già ít vận động.
- Lưu ý khi dùng: Dùng sau ăn, kết hợp với vận động nhẹ nhàng.
- Hạn chế với: Người bị tiểu đường (Glucosamine có thể ảnh hưởng đường huyết).
3.6. Viên bổ não, tăng trí nhớ: Ginkgo Biloba, Omega-3, DHA
- Công dụng: Tăng tuần hoàn máu não, cải thiện trí nhớ, giảm chóng mặt, tăng khả năng tập trung.
- Ưu điểm: Hữu ích với người hay quên, mất ngủ, đãng trí nhẹ.
- Lưu ý khi dùng: Dùng đều đặn 2–3 tháng mới có hiệu quả rõ.
- Hạn chế với: Người đang dùng thuốc chống đông máu, cần thận trọng.
3.7. Vitamin và khoáng chất tổng hợp
- Ví dụ: Multivitamin, Canxi + D3 + K2, Vitamin B complex
- Công dụng: Bổ sung vi chất thiếu hụt do tuổi già, tăng cường hệ miễn dịch.
- Ưu điểm: Phòng ngừa thiếu máu, loãng xương, mỏi mệt.
- Lưu ý khi dùng: Dùng sau bữa sáng; cần chọn sản phẩm phù hợp độ tuổi.
- Hạn chế khi: Đang dùng nhiều loại TPCN cùng lúc → cần tránh trùng lặp thành phần.
3.8. Men vi sinh, thực phẩm hỗ trợ tiêu hóa
- Dạng phổ biến: Men tiêu hóa dạng gói, viên nang, nước uống lên men
- Công dụng: Hỗ trợ tiêu hóa, cải thiện hấp thu, giảm táo bón
- Ưu điểm: Phù hợp người lớn tuổi hay đầy bụng, khó tiêu, ăn uống kém
- Lưu ý khi dùng: Dùng sau ăn, không uống cùng lúc với thuốc kháng sinh
- Hạn chế với: Người có hội chứng ruột kích thích, tiêu chảy không rõ nguyên nhân
4. Những Lưu Ý Khi Sử Dụng Thực Phẩm Chức Năng
- Luôn đọc kỹ nhãn mác: Kiểm tra thành phần, liều lượng, hạn sử dụng.
- Ưu tiên thương hiệu uy tín, có công bố y tế, chứng nhận chất lượng (GMP, ISO...).
- Không dùng quá liều: Một số chất như vitamin A, D, sắt, canxi nếu dùng nhiều có thể gây độc.
- Không dùng đồng thời nhiều loại có thành phần giống nhau: Dễ gây quá liều mà không biết.
- Không tự ý ngưng thuốc điều trị để thay bằng TPCN.
Cần tham khảo bác sĩ nếu:
- Đang mang bệnh mạn tính
- Đang sử dụng thuốc điều trị lâu dài
- Có tiền sử dị ứng thực phẩm hoặc dược phẩm
- Ghi chép quá trình sử dụng: Theo dõi xem có phản ứng phụ, hiệu quả thực tế như thế nào.
5. Những Câu Hỏi Thường Gặp
❓ Người cao tuổi có cần thực phẩm chức năng không?
Có thể cần, nếu:
Ăn uống kém, không đủ chất
Mới ốm dậy, đang điều trị bệnh
Có nguy cơ thiếu vi chất hoặc đang suy nhược cơ thể
Tuy nhiên, không nên “mặc định” ai cũng cần dùng TPCN. Nên kiểm tra sức khỏe, xét nghiệm vi chất nếu cần.
❓ Có thể dùng nhiều loại TPCN cùng lúc không?
Có thể, nhưng cần:
Tránh trùng lặp thành phần
Dùng cách thời gian giữa các loại
Ưu tiên sản phẩm kết hợp nhiều chất thay vì uống quá nhiều viên riêng biệt
Theo dõi phản ứng của cơ thể, đặc biệt là tiêu hóa và huyết áp
❓ TPCN có dùng thay bữa ăn được không?
Không hoàn toàn. Một số sản phẩm như sữa bổ sung, bột protein có thể thay thế bữa phụ, nhưng không thay thế bữa chính hoặc một chế độ ăn đa dạng.
❓ Uống TPCN vào lúc nào là tốt nhất?
Vitamin tan trong dầu (A, D, E, K): uống sau ăn có dầu mỡ để hấp thu tốt hơn.
Sâm, tăng cường năng lượng: uống buổi sáng.
Canxi: uống sau ăn trưa hoặc chiều, tránh buổi tối.
Viên bổ não, tuần hoàn não: uống sáng hoặc trưa, tránh trước giờ ngủ.
❓ Dùng bao lâu thì thấy hiệu quả?
Tùy loại sản phẩm. Một số có hiệu quả nhanh (sữa, yến), nhưng nhiều loại cần dùng liên tục 1–3 tháng mới thấy rõ (bổ khớp, bổ não, vitamin tổng hợp...).
Thực phẩm chức năng cho người cao tuổi không phải thần dược, nhưng nếu chọn đúng loại – đúng lúc – đúng liều lượng thì sẽ giúp cải thiện sức khỏe, phòng ngừa bệnh tật và duy trì chất lượng sống tuổi già một cách bền vững.
Hãy là người tiêu dùng thông thái – không mua vì quảng cáo, mà vì nhu cầu thực sự của cơ thể.
